Omurganın başlıca iki kısmı vardır. Omur gövdesi (vertebral korpus ) ve arka elemanlar. Arka elemanlar omur korpusunun arka tarafında bir kanal oluşturur. Bu kanallar birleşerek omurilik kanalını (spinal kanal ) oluşturur. Ayrıca arka elemanlar alttaki ve üsteki omurlarla da faset eklemler adı verilen eklemlerle bağlantı kurarlar. Omur gövdeleri arasında diskler vardır. Bu yapı omurganın esnekliliğini sağlar.

Spondilolizis ve Spondilolistezis

Omurga, omur denilen birbirine bağlı zincir şeklindeki kemiklerden oluşur. Erişkin insanların yaklaşık % 5 inde bel bölgesinin en altındaki omurların üst ve alt eklemlerini birleştiren kemik kısmında gelişimsel bir açıklık (kırık, kaynama eksikliği) olabilir. Bu kırık omurun bir veya iki tarafında birden olabilir. Genellikle çok hareketli olan bel bölgesinin alt omurlarındaki aşırı yüklenmeye bağlı oluşan “stres kırıklarıdır”, ya da normalde farklı kemikleşme çekirdeklerinden oluşan bu kemiklerde bir kaynama eksikliği vardır. Bu kırıklara “spondilolizis” denir. Bu bölgenin çok hareketli olması sebebiyle de bu kırıklar çoğu zaman iyileşmez. Ancak bu kırıklar genelde gençlik çağında ağrıya sebep olurken erişkin çağlar da problem yaratmayabilir. Bazı hastalarda ise kırık nedeniyle üstteki omurlar alttaki omurgaya göre öne doğru kayabilirler. Bu duruma da “bel kayması” ya da “spondilolistezis” denir. Spondilolistezis kayma miktarına bağlı olarak daha ciddi sorunlara sebep olabilir. Bu tip kırık nedeniyle olan “ bel kaymaları” tıp dilinde “istmik spondilolistezis” diye adlandırılır ve genellikle L5 omurun S1 omur üzerinde kayması şeklinde görülür. Bel ağrısı yakınmasıyla doktora başvuran hastaların %5 ila 10 ‘unda bel kayması vardır.

Bel kaymasının diğer bir türü ise omurga ve çevresi bağ dokularında yaşlanma sonucu meydana gelen yıpranma nedeniyle genellikle 40 yaş üstünde görülen “bel kaymasıdır”. Bu sorun, tıp dilinde “dejeneratif spondilolistezis” diye adlandırılır. Yaşlanma ve yıpranma ile ortaya çıkan bel kayması genellikle L4 omurun L5 üzerinde öne doğru kaymasıdır. Bel kaymasına çoğu zaman “dar kanal da eşlik eder. Dejeneratif spondilolistezis sık görülür, tedavisi daha kolaydır, her zaman ağrıya yol açmaz.
Spondilolizis belirtileri nelerdir?

Spondilolizis (stres kırığı ya da kaynama eksikliğine bağlı) her zaman klinik belirti vermeyebilir. Bazen başka nedenlerle çekilen bel filmlerinde tesadüfen ortaya çıkabilir. Eğer klinik bulgu var ise bunlar, bel ağrısı, kalçalarda ağrı, bel kaslarında gerginlik ve daha nadiren bacaklarda uyuşma ve ağrı (siyatik ağrısı) ve ayaklarda kuvvet kaybı şeklinde ortaya çıkabilir. Ağrılar genellikle ayakta durma, yürüme ve diğer aktiviteler ile artarken, istirahat ile azalır.
Spondilolizis teşhisi nasıl konur?

Doktorunuz şikayetlerinizi dinledikten ve muayenenizi yaptıktan sonra spondilolizis veya istmik spondilolistezis düşünürse filmlerinizi isteyecektir. Ancak düz filmlerde stres kırığı (spondilolizis) görülemeyebilir. Bu durumda doktorunuz halen kırıktan şüpheleniyorsa sintigrafi ve/veya BT isteyebilir. Eğer bu tetkiklerle kırık tespit edildiyse, tedavi planlaması için MR a gerek duyulabilir. Ayrıca kayma olan ve bacak ağrısı ve/veya uyuşma olan hastalarda omurilik ve sinirleri değerlendirmek için MR gerekli olabilir. Eğer istmik spondilolistezisiniz var ise kaymanın miktarına göre 1. dereceden 4. dereceye kadar şiddeti belirlenecektir. Dejeneratif spondilolistezis tanısı için de düz röntgen ve MR tetkiki ile değerlendirme yapılacaktır. Bu tip bel kaymasında genellikle sintigrafi ve BT ye gerek olmayabilir.

Spondilolizis nasıl tedavi edilir?

Şikayetleriniz sadece bel ağrısı ise, kayma miktarınız şiddetli değil ise ve doktorunuz muayenesinde ve tetkiklerinde ciddi bir sinir basısı ve etkilenmesi düşünmemişse, ilk seçilecek tedavi yöntemi cerrahi olmayan tedavi yöntemleridir. Bu yöntemler, istirahat, ağrı kesici ve antiinflamatuar ilaçlar, geçici korse kullanımı ve fizik tedavi yöntemlerinden biri veya birkaçı olabilir.

Ağrılarınız devam ederse seçilebilecek diğer bir yöntem kırık bölgesine ve omurları bağlayan eklemlere (faset eklemler) yapılacak steroid ve bölgesel ağrı kesici enjeksiyonları olabilir. Bel ağrısı ile birlikte sinir sıkışmasına bağlı bacak ağrısı ve uyuşma var ise epidural veya foraminal injeksiyonlar eklenebilir.
Stres kırığına (spondilolizis) ağrılar genellikle bu tedaviler ile iyileşir. Ancak bu hastalarda kırığın tamamen kaynaması her zaman olmayabilir. Ağrı geçtikten sonra kırığın kaynamaması tehlike yaratmaz. Genellikle bu hastalarda ileri yaşlarda şiddetli kayma olması pek beklenmez. Yine de bu hastaların zaman zaman radyografik tetkiklerle takibi gerekebilir.

Cerrahi tedavi ne zaman gerekebilir?

Cerrahi olmayan tedavi yöntemleri ile yakınmaları geçmeyen hastalarda cerrahi tedavi gerekli olabilir. Aynı zamanda kayma nedeni ile omurilik basısı var ise ve bu da ciddi nörolojik araza (düşük ayak, idrar kaçırma) neden oluyorsa erken cerrahi müdahale de gerekebilir

Spondilolizis de iki türlü cerrahi tedavi uygulanabilir. Bunlardan birincisi kırık olan bölgenin tamiridir. Diğer bir yöntem ise spinal füzyon yapılmasıdır.
İstmik spondilolistezis de tercih edilen cerrahi yöntem spinal füzyondur. Aynı zamanda omurilik basısı var ise bunu rahatlatmak için bası yapan yerler temizlenir. Ameliyat işlemi önden veya arkadan ya da her iki taraftan yapılabilir. Tesbit materyalleri kullanılabilir. Operasyon sonrası iyi bir rehabilitasyon programı ile iyileşme gerçekleşir.

Bazen doğuştan ya da sonradan olma sebeplerle omurganın arka tarafını gövdeye bağlayan kısımlarda (pedikül) bir defekt olur. Bu defekte spondilolizis adı verilir. Spondiloliz sonucunda omurlara uygulanan kuvvetler üstteki omurun alttaki omur üzerinde öne doğru kaymasına sebep olur. Bu olaya spondilolistezis (omur kayması ) adı verilir. Spondiloliz ve spondilolistezis toplumun % 5-6 sında görülür. En çok belin en alt iki omurunda görülür. Çünkü bu bölge en fazla makaslama kuvvetine maruz kalan bölgedir.

Belirtileri nelerdir?

Hastaların bir kısmında hiçbir şikâyet ve belirti yoktur. Büyük çoğunluğunda belde ağrı, bacaklarda uyuşma, karıncalanma gibi diğer benzeri sebeplerle aynı şekilde ağrı ve şikâyetlere yol açar.

Teşhis

Röntgen filmleri, tomografi, MR kaymanın derecesini gösterir. Çoğu hastada röntgen filmleri yeterlidir. Bel kayması olan hastalarda bel fıtığı, bel kireçlenmesi, omurilik kanal daralması, gibi diğer bel ağrısı sebepleri de olabilir.

Tedavi

Bel ve karın kaslarını kuvvetlendirmeye yönelik egzersizler tedavinin en önemli unsurudur. Ancak egzersizlerden sonuç alınamaması durumunda sabırlı olmak gerekir. Ağrı kesiciler kas gevşeticiler, antidepresan ilaçlar kullanılabilir. Paravertebrel ve epidural enjeksiyonlar geçici iyilik sağlayarak hastaya rahatlık sağlar ve rehabilitasyon için zaman kazandırır. Bel korseleri ve breysler ağrıyı azaltabilir. Hastaların çok azında laminektomi ve füzyon gibi cerrahi yaklaşımlar gerekir. Kısalmış kasların esnekliğini artırmak için İMS, omurganın doğal eğriliklerinin restorasyonu için özel omurga destek
aparatları bir çok hastanın şikayetlerini geçirir.